W razie śmierci spadkodawcy, który nie pozostawił po sobie testamentu, dziedziczenie przebiega według ustawy. Może się jednak zdarzyć, że testament nie tyle nie został sporządzony, co po prostu nikt o jego istnieniu nie wiedział. Tak samo jak bywają przypadki celowego ukrycia ostatniej woli spadkodawcy. Znalezienie testamentu w trakcie postępowania spadkowego nie pozostanie wówczas bez wpływu na zasady dziedziczenia. I to nawet, gdy sąd zdążył już wydać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Zdarza się, że spadkodawca spisał testament własnoręczny i nie powiedział o tym nikomu. W takim wypadku istnieje szansa, że ostatnia wola nie zostanie szybko odnaleziona. Mimo istnienia testamentu dziedziczenie majątku nastąpi więc według zasad wyznaczanych przez ustawę. Przynajmniej początkowo, bo odnalezienie testamentu nawet po wielu miesiącach sporo w tej kwestii zmieni.
Osobną sprawą będzie natomiast celowe zniszczenie lub ukrycie testamentu. Po pierwsze, treść takiego dokumentu można odtworzyć przed sądem na podstawie zeznań świadków. Sam brak fizycznego testamentu nie wpływa więc na jego skuteczność. Poza tym osoba, która testament zniszczyła, ukryła lub zmieniła, naraża się na niegodność dziedziczenia. Oznacza to dla niej nie tylko dosunięcie od spadku, ale też pozbawienie prawa do zachowku.
Stwierdzenie nabycia spadku przed znalezieniem testamentu
Postępowanie spadkowe można podzielić na kilka etapów. W momencie śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku i wówczas osoby do niego uprawnione mogą złożyć odpowiednie oświadczenie. Mają prawo do przyjęcia spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza albo do jego odrzucenia.
W dalszej kolejności powinni ubiegać się o stwierdzenie nabycia spadku albo sporządzić przed notariuszem akt poświadczenia dziedziczenia. Taki dokument stanowi jednak tylko potwierdzenie istniejącego już prawa do spadku. W wielu przypadkach osoby dziedziczące majątek przez wiele lat nie muszą być więc zainteresowane wizytą u notariusza czy wystąpieniem do sądu o wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Potwierdzenie prawa do majątku po zmarłym może się okazać jednak konieczne chociażby, gdy spadkobiercy chcą wypłacić pieniądze z jego konta.
Ostatni etap to dział spadku, podczas którego spadkobiercy znoszą istniejącą między nimi współwłasność. Ustalają więc, jakie składniki majątku przypadną na własność konkretnej osobie. Mogą też sprzedać cały majątek i podzielić się pieniędzmi albo ustalić, że właścicielem danych rzeczy stanie się jeden lub kilku spadkobierców, którzy spłacą pozostałych.
Jak znalezienie testamentu w trakcie postępowania wpływa na prawo do spadku?
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku potwierdza prawa spadkobierców po majątku po zmarłym. A to oznacza, że jeśli jest niezgodne z rzeczywistością, sąd może je uchylić. Do tego konieczne jest jednak wykazanie, że jedna lub kilka osób wskazanych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie są spadkobiercami albo że ustalone tam udziały spadkowe nie odpowiadają rzeczywistości.
Taki wniosek o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku może zgłosić każdy zainteresowany. Przepisy przewidują jednak pewne ograniczenie. Osoba, która brała udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, nie może domagać się zmiany lub uchylenia postanowienia, jeśli już wtedy wiedziała o okoliczności uzasadniającej takie żądanie. Co więcej, wniosek o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku można zgłosić jedynie w trakcie roku od poznania podstawy do zmiany postanowienia – a więc chociażby odnalezienia testamentu. Takiego ograniczenia nie przewidziano dla osób, które nie były uczestnikami postępowania.
Samo odnalezienie testamentu w trakcie postępowania spadkowego nie przesądza jeszcze, że dziedziczenie będzie przebiegać zgodnie z zawartymi w nim postanowieniami. Może bowiem zajść jedna z sytuacji, kiedy testament jest nieważny. W przypadku tego sporządzonego własnoręcznie o nieważności może zadecydować chociażby brak podpisu spadkodawcy czy brak odręcznego spisania całej treści.
Jeśli jednak sąd uzna, że testament jest ważny i spadek w całości lub części otrzymały inne osoby, niż wynika to z woli zmarłego, zmieni postanowienie lub akt poświadczenia dziedziczenia i stwierdzi nabycie spadku zgodnie z testamentem.
