O funkcjonariuszu publicznym mówi się dosyć często. Równie często funkcjonariusz publiczny mylony jest z osobą publiczną, szczególnie w momencie, gdy ktoś chce — na przykład — nagrywać czynności, wykonywane przez policjanta. Kim jest funkcjonariusz publiczny?
Kim jest funkcjonariusz publiczny?
Pojęcie funkcjonariusza publicznego należy do dziedziny prawa karnego. Uznać można, że funkcjonariuszem publicznym jest podmiot, który z pewnych względów (zawód, sprawowanie władzy publicznej) ma prawną, szczególną ochronę, bądź podlega szczególnej, z reguły surowszej, odpowiedzialności karnej za poszczególne przestępstwa.
Najlepiej jednak zacząć od początku i wyjaśnić, kto w ogóle jest funkcjonariuszem publicznym. Zgodnie z najobszerniejszym w Kodeksie karnym artykułem 115, nieco mniej obszernym § 13, funkcjonariuszem publicznym jest:
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, poseł, senator, radny, poseł do Parlamentu Europejskiego, sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy, osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych, osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej, funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej, osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie, pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.
Powyższy, gigantyczny wręcz katalog, rozszerzony jest ponadto o zbiór podmiotów, które uważa się za funkcjonariuszy publicznych, jednakże nie bezwzględnie, a jedynie w szczególnych okolicznościach.
Kim jest funkcjonariusz publiczny i jak się go chroni?
Ustawy szczególne mogą stanowić, że pewne podmioty można traktować, w szczególnych okolicznościach, jak funkcjonariuszy publicznych. Do tej grupy należą m.in. ratownicy medyczni (podczas czynności ratunkowych), osoba udzielająca pierwszej pomocy, nauczyciele, sołtysi, adwokaci, czy radcowie prawni.
Powyższe ma również zastosowanie, na przykład, do lekarzy, czy pielęgniarek
Funkcjonariusze publiczni mogą liczyć na szczególną ochronę, wyrażoną na przykład faktem, iż istnieją pewne przestępstwa, których można się dopuścić jedynie wobec owych.
Tak też w Kodeksie karnym uregulowano takie przestępstwa, jak naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego z art. 222, ale także czynną napaść na niego z art. 223, której dopuszczenie się grozi pozbawieniem wolności do lat 10. Karane jest również doprowadzanie przemocą do dokonania czynności urzędowej, znieważenie, a także podawanie się za funkcjonariusza publicznego
Pewne obostrzenia
Szczególna ochrona funkcjonariuszy publicznych to jedno. Nie można bowiem zapominać o tym, że są to osoby, które powinny cechować się szczególną, krystaliczną wręcz, moralnością. Tak też ustawodawca wprowadził pewne obostrzenia, pozwalające na znacznie surowsze traktowanie funkcjonariuszy publicznych, którzy dopuścili się przestępstw.
Wobec funkcjonariusza publicznego nie ma zastosowania instytucja przedawnienia karalności lub wykonania orzeczonej karny, ale jedynie w odniesieniu do zamkniętego katalogu najpoważniejszych przestępstw, popełnionych w związku z pełnioną funkcją.
Podobnież nie ma zastosowania wymóg podwójnej karalności przestępstw — jeżeli funkcjonariusz publiczny popełni, w związku z prowadzoną działalnością, przestępstwo za granicą, to można go pociągnąć do odpowiedzialności, chociażby czyn nie był w miejscu popełnienia nielegalny (musi być zabroniony przez polską ustawę karną).
Funkcjonariusz publiczny a osoba publiczna
Pojęcie osoby publicznej odnosi się najczęściej do osoby pełniącej funkcję publiczną. Zgodnie z definicją, wynikającą z Kodeksu karnego:
Osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
Każdy funkcjonariusz publiczny jest osobą pełniącą funkcję publiczną, jednak nie każda osoba pełniąca funkcję publiczną jest funkcjonariuszem publicznym. Można również uznać, jednakże jest to olbrzymi skrót myślowy, że nagrywanie funkcjonariusza publicznego, jako że zawsze jest osobą publiczną (bo pełni funkcję publiczną), raczej, jeżeli wykonywane jest w celach informacyjnych, nie będzie bezprawne. Niestety, owa legalność zawiera się jedynie w sferze cywilistycznej, dotyczącej dóbr osobistych (ochrony wizerunku), ale i tutaj nie jest to niewątpliwe. Obostrzenia mogą wystąpić — i występują — w innych przepisach i regulacjach.
Stworzenie zamkniętego katalogu osób pełniących funkcję publiczną jest niezwykle trudne. Doskonałym przykładem owej trudności jest, na przykład, nauczyciel akademicki, czy lekarz. Kluczowe znaczenie ma fakt, czy instytucja, w której jest zatrudniony, w jakikolwiek sposób wykorzystuje środki publiczne.
