Każda osoba zatrudniona na umowę o pracę ma nie tylko konkretne prawa zagwarantowane przez przepisy. Kodeks pracy reguluje także podstawowe obowiązki pracownika. Za ich nieprzestrzeganie grożą natomiast konkretne konsekwencje – od upomnienia, przez kary finansowe aż po zwolnienie dyscyplinarne.
Jakie są podstawowe obowiązki pracownika?
Podstawowe obowiązki pracownika reguluje art. 100 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracownik ma przede wszystkim wykonywać pracę sumiennie i starannie, a także stosować się do poleceń przełożonych dotyczących pracy, jeśli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Przepis wskazuje także, co w szczególności wchodzi w zakres takich podstawowych obowiązków. Będzie to:
- przestrzeganie regulaminu zakładu pracy,
- staranne i sumienne wykonywanie pracy,
- przestrzeganie czasu pracy, zgłaszanie i usprawiedliwianie nieobecności,
- przestrzeganie zasad BHP i ppoż,
- dbanie o dobro zakładu pracy, m.in. nieujawnianie informacji, które mogą narazić pracodawcę na poniesienie szkody,
- zachowanie tajemnic określonych w umowie i prawie,
- przestrzeganie zasad współżycia społecznego.
Najczęstsze przykłady niedopełniania podstawowych obowiązków
Teoretycznie sprawa wydaje się dosyć prosta. Pracownik musi znać regulamin obowiązujący w zakładzie pracy i stosować się do zawartych tam postanowień. Jeśli zaś chodzi np. o przestrzeganie zasad BHP, musi uczestniczyć w szkoleniach organizowanych przez pracodawcę czy używać w pracy odzieży ochronnej, jeśli taka jest wymagana.
W praktyce jednak pracownicy nie zawsze są świadomi, że naruszają swoje podstawowe obowiązki. Wśród najczęstszych takich przypadków można wymienić chociażby zignorowanie polecenia służbowego. O ile instrukcje przełożonego są zgodne z prawem i umową o pracę, trzeba je wypełnić. Dotyczy to także sytuacji, gdy pracodawca cofa urlop albo w nagłej sytuacji poleca pracownikowi, by ten został w pracy w ramach nadgodzin.
Często też pracownicy „przycinają” dzień pracy, notorycznie się spóźniając albo wychodząc z pracy np. 20 minut przed czasem. O ile ich system czasu pracy nie zakłada wykonywania zadań w trybie zadaniowym, ale przez określoną liczbę godzin, naruszają w ten sposób obowiązek związany z przestrzeganiem czasu pracy.
Nie wszyscy zdają też sobie sprawę, że nawet jeśli nie obowiązuje ich zakaz konkurencji w ramach klauzuli zawartej w umowie, to i tak nie mogą wyjawiać poufnych informacji. Wszystko właśnie ze względu na art. 100 Kodeksu pracy. Pracownik powinien bowiem z jednej strony dbać o dobro zakładu pracy, a z drugiej troszczyć się o to, by wyjawieniem takich informacji nie narazić pracodawcy na szkodę.
Pozostaje jeszcze kwestia urlopu na żądanie, który wbrew nazwie nie zostanie udzielony pracownikowi bezwzględnie. Wciąż potrzebna jest jeszcze zgoda pracodawcy. I choć zwykle z otrzymaniem takiego dnia wolnego w nagłych wypadkach nie ma większych problemów, to jednak zdarza się również, że pracodawca odmawia. Pracownik nie może w związku z tym po prostu nie stawić się w pracy. Będzie to bowiem nieusprawiedliwiona nieobecność i kolejny przykład naruszenia swoich obowiązków.
Czym skutkuje naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych?
Jeśli natomiast pracownik narusza już swoje podstawowe obowiązki pracownicze, to wiąże się to dla niego z konkretnymi konsekwencjami. Po pierwsze, przepisy prawa pracy przewidują kary porządkowe dla pracowników. Pracodawca nie musi przy tym ograniczać się do upomnienia czy nagany. W przypadku cięższych naruszeń związanych np. z przepisami BHP czy nieusprawiedliwioną nieobecnością w pracy może zdecydować się także na karę pieniężną.
Co więcej, art. 52 Kodeksu pracy pozwala za nieprzestrzeganie podstawowych obowiązków pracowniczych zwolnić taką osobę w trybie dyscyplinarnym. Co ważne, chodzi tu jednak tylko o ciężkie naruszenia. Aby ocenić, czy dane naruszenie rzeczywiście można uznać za „ciężkie”, trzeba wziąć pod uwagę przede wszystkim stopień winy pracownika i zagrożenie/naruszenie interesów pracodawcy. Zgodnie z orzecznictwem zwolnienie dyscyplinarne dopuszcza się np. w sytuacji gdy pracownik:
- podejmuje działalność konkurencyjną naruszającą istotne interesy pracodawcy (nawet mimo niepodpisania umowy o zakazie konkurencji),
- wysyła na prywatnego maila pliki z bazy danych klientów pracodawcy,
- umyślne niszczy mienie pracodawcy,
- przywłaszcza mienie pracodawcy.
