Urlop bezpłatny, mimo swojej nazwy, niewiele ma wspólnego z pozostałymi rodzajami urlopów regulowanych w Kodeksie pracy. Czas jego trwania jest praktycznie nielimitowany, pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia i co więcej – może zostać pozbawiony ubezpieczenia.
Dzięki urlopowi bezpłatnemu pracownicy zyskują możliwość wyjechania z kraju na dłuższy czas, załatwienia poważnych problemów rodzinnych lub zdrowotnych czy nawet pracy u innego pracodawcy. Na czas trwania urlopu zawieszeniu ulegają obowiązki pracownika i pracodawcy. W konsekwencji pracownik wprawdzie podlega ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę czy zmianą warunków pracy i płacy, ale nie otrzymuje wynagrodzenia. Czas trwania urlopu nie jest też wliczany do stażu pracy. Może mieć to wpływ chociażby na długość okresu wypowiedzenia czy odprawę pieniężną. Co więcej, pracownik na bezpłatnym urlopie nie zachowuje prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w tym w szczególności prawa do zasiłku chorobowego i opiekuńczego.
Urlop bezpłatny a ZUS
Zgodnie z artykułem 13 ust. 1 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.
Urlop bezpłatny nie jest jednak zwyczajnym urlopem, a zawieszeniem stosunku pracy. Oznacza to, że podczas jego trwania pracodawca nie opłaca za pracownika składek z tytułu zatrudnienia. Taką wykładnie przepisów potwierdził zresztą Sąd Najwyższy chociażby w uchwale z dnia 23 maja 2006 roku (III UZP 2/06).
Pracodawca, który udzielił pracownikowi bezpłatnego urlopu, zaprzestanie więc opłacać składki na ubezpieczenie ZUS. Będzie też zobowiązany do poinformowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przerwie w podleganiu ubezpieczeniom przez pracownika przebywającego na bezpłatnym urlopie. W tym czasie będzie musiał również składać imienne raporty ZUS RSA albo – jeśli urlop został udzielony w trakcie miesiąca – imienny ZUS RCA za daną osobę ubezpieczoną.
Pracownik może utracić prawo do ubezpieczenia na urlopie bezpłatnym
Pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym może też utracić prawo do ubezpieczenia zdrowotnego. Wszystko zależy jednak od długości trwania urlopu. Zgodnie bowiem z Ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej i finansowanych ze środków publicznych uprawnienie do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego wygaśnie po 30 dniach trwania urlopu.
Pracownik nie będzie mógł też skorzystać z zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego czy wyrównawczego. Zasiłek chorobowy nie przysługuje bowiem pracownikowi, gdy jego niezdolność do pracy przypada w okresie urlopu bezpłatnego.
Dodatkowe obowiązki dla prowadzących działalność gospodarczą
W przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą i jednocześnie zatrudnionej na umowie o pracę sytuacja wygląda nieco inaczej. Wówczas z tytułu działalności gospodarczej obowiązkowo opłacana jest jedynie składka na ubezpieczenie zdrowotne.
W momencie zawieszenia obowiązków pracowniczych nie dochodzi jednak do zbiegu tytułów do ubezpieczeń. Oznacza to, że na czas trwania urlopu bezpłatnego pracownik będzie musiał opłacać nie tylko składkę na ubezpieczenie zdrowotne, ale także na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.
Konieczne jest więc wyrejestrowanie się z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA i jednoczesne zgłoszenie na formularzu ZUS ZUA. Przedsiębiorca powinien także opłacać za siebie składkę na Fundusz Pracy, o ile nie przekroczył progu wiekowego, który pozwoliłby mu zwolnić się z tego obowiązku.
