Przypadki nadmiernego stosowania siły przez personel medyczny oraz długotrwałe unieruchamianie pacjentów na oddziałach psychiatrycznych budzą coraz większe kontrowersje. W 2023 roku procedurę przymusu bezpośredniego stosowano łącznie 23 028 razy, z czego najczęściej na oddziałach psychiatrii dla dorosłych oraz oddziałach dla dzieci i młodzieży. Często wobec tej samej osoby przymus bezpośredni stosowano więcej niż raz.
Pacjenci niejednokrotnie skarżą się na brak intymności i ujmę dla ich godności, gdyż unieruchomienie często odbywa się w salach wieloosobowych, bez odpowiednich warunków, a unieruchomiony pacjent nie może doprosić się o przynajmniej chwilowe odpięcie go z pasów w celu skorzystania z toalety.
Najczęściej stosowaną formą przymusu jest unieruchomienie za pomocą pasów magnetycznych
Choć w gruncie rzeczy pacjenci powinni być umieszczani w osobnych salach, w praktyce często pozostają w wieloosobowych pomieszczeniach, bez parawanu bądź jakichkolwiek innych zabezpieczeń gwarantujących prywatność.
Brakuje izolatek. Problemem jest także brak precyzyjnej dokumentacji dotyczącej stosowania przymusu. Wiele przypadków przytrzymania pacjenta czy przymusowego podania leków nie jest właściwie odnotowanych. Przez to tworzy się fałszywy obraz sytuacji, który utrudnia monitorowanie rzeczywistej skali problemu.
Setki skarg od rzeczników walczących o prawa pacjentów
W 2023 roku do Biura Rzecznika Praw Pacjenta wpłynęły 132 skargi dotyczące w sprawach, w których stosowano przymus bezpośredni. Dodatkowo aż 394 skargi złożyli sami Rzecznicy Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. To pokazuje, że pacjenci często nie są świadomi swoich praw lub nie są informowani o procedurach, które ich dotyczą.
Skargi najczęściej dotyczą nieuzasadnionego stosowania przymusu, niewłaściwego zachowania personelu czy braku podstaw do podjęcia radykalnych działań wobec pacjenta. Wiele z nich okazuje się zasadnych.
Kwestia stosowania przymusu bezpośredniego wymaga precyzyjnych przepisów
Obowiązująca od kilku lat nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego wprowadziła zmiany, jednak szybko pojawiły się postulaty o dalsze doprecyzowanie prawa.
Niestety problemem pozostaje m.in. brak odpowiadającej potrzebom liczby specjalistów na oddziałach psychiatrycznych, który utrudnia przestrzeganie przepisów dotyczących np. pozyskania opinii drugiego lekarza psychiatry. Z kolei Rzecznik Praw Obywatelskich już w 2023 roku zwrócił uwagę na konieczność wprowadzenia regulacji dotyczących stosowania przymusu bezpośredniego także na oddziałach niepsychiatrycznych.
Bez jasnego, precyzyjnego prawa problem będzie powracał
Eksperci są zgodni – konieczne jest przeszkolenie personelu medycznego i wprowadzenie jasnych, jednoznacznych procedur, które zagwarantują bezpieczeństwo zarówno pacjentom, jak i personelowi. Dalsze zmiany w prawie są nieuniknione, jeśli chcemy zapobiec nadużyciom i realnie zadbać o poszanowanie praw chorych.
Przyszłość ochrony zdrowia psychicznego w Polsce zależy od szybkiej reakcji ustawodawców na postulaty specjalistów oraz głosy samych pacjentów.
