Świadkowie przy testamencie wydają się zbędni – można wręcz stwierdzić, że ich obecność mogłaby wywierać presję na osobie, która spisuje swoją ostatnią wolę. Okazuje się jednak, że w niektórych sytuacjach brak świadkówm może wręcz skutkować nieważnością testamentu.
Świadkowie przy testamencie – kiedy są potrzebni?
Obecnie w Polsce zdecydowanie najpopularniejszy jest testament własnoręczny – jego spisanie nie wiąże się z żadnymi opłatami. Zapobiegliwi wybierają z kolei wizytę u notariusza. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że istnieją także inne rodzaje testamentów w Polsce – należą do nich m.in. testament alograficzny, podróżny czy ustny.
I o ile w przypadku tych najpopularniejszych testamentów świadkowie nie są niezbędni, to inaczej sprawa wygląda już w odniesieniu do testamentu na statku morskim, sporządzanego w formie ustnej czy przed odpowiednim urzędnikiem. Wówczas bez obecności świadków nie można mówić o ważności testamentu. Przepisy wskazują nie tylko, ile takich osób musi być obecnych w trakcie sporządzania ostatniej woli, ale także, jakie dodatkowe wymogi trzeba spełnić, by móc takim świadkiem zostać.
Przede wszystkim konieczna jest pełna zdolność do czynności prawnych. Tym samym świadkami testamentu nie mogą być osoby poniżej 18 roku życia czy przynajmniej częściowo ubezwłasnowolnione. Poza tym świadkowie testamentu nie mogą być niewidomi, głusi czy niemi ani skazani prawomocnie wyrokiem sądu za fałszywe zeznania. Przepis wymaga też, by umieli pisać i czytać, a także władali językiem, w którym spadkodawca sporządza testament.
Co w sytuacji, gdy świadkowie testamentu nie spełniają ustawowych wymogów?
Odpowiedź na to pytanie zależy od kilku kwestii. Przede wszystkim warto zacząć od tego, że brak możliwości bycia świadkiem można podzielić na względną i bezwzględną. Niespełnienie któregoś z warunków wymienionych wyżej oznacza niemożność bezwzględną. Tym samym jeśli dana forma testamentu wymagała obecności świadków, a takie osoby nie spełniały wymienionych przez przepisy warunków, zajdzie jeden z przypadków, kiedy testament jest nieważny.
Oprócz tego istnieje jednak niezdolność względna. Chodzi tutaj o przypadek, kiedy osoba będąca świadkiem testamentu jednocześnie na jego podstawie ma coś otrzymać, a więc stać się spadkobiercą czy zapisobiorcą. Co więcej, ten warunek dotyczy nie tylko osoby, dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść. Świadkami testamentu nie mogą być też małżonek tej osoby, jego krewni czy powinowaci pierwszego czy drugiego stopnia oraz osoby zostające z nim w stosunku przysposobienia.
Sporządzenie testamentu w obecności świadka, gdy zachodzi niezdolność względna nie powoduje, że ostatnia wola jest w całości nieważna. W takim wypadku nieważne będzie tylko postanowienie związane z korzyścią dla tej osoby albo jej bliskiego. Dopiero w sytuacji, gdy z treści testamentu albo okoliczności wynika, że bez ważności tego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby całego testamentu danej treści, ostatnią wolę należy uznać za nieważną w całości.
Inne osoby mogą zastąpić „wadliwych” świadków
Oczywiście sytuacja będzie wyglądać już zupełnie inaczej, gdy spadkodawca sporządzał na przykład testament własnoręczny w obecności osób trzecich, które na jego podstawie mają otrzymać majątek. Ze względu na to, że w przypadku testamentu własnoręcznego obecność świadków nie jest wymagana do jego ważności, nie będzie mieć znaczenia, że taka osoba na podstawie testamentu otrzyma jakąkolwiek korzyść. Nie pozbawi jej to prawa do majątku po zmarłym. To wszystko jednak pod warunkiem, że jej obecność przy spisywaniu testamentu nie wiązała się z próbą wpłynięcia podstępem lub groźbą na treść ostatniej woli. W przeciwnym razie sąd może uznać, że testament jest nieważny albo stwierdzić wobec takiej osoby niegodność dziedziczenia.
Jeśli natomiast chodzi o te rodzaje testamentów, przy których obecność świadków jest konieczna, to warto jeszcze zaznaczyć, że nie zawsze obecność „wadliwych” świadków przesądza o nieważności ostatniej woli. Zgodnie z orzecznictwem taki testament może być ważny, jeśli przy sporządzaniu testamentu było obecnych więcej osób, które mogły być uznane za świadków testamentowych, a więc w pewien sposób zastąpić osoby, w stosunku do których zachodziła niemożność bycia świadkiem.
