Co może zająć komornik sądowy? [KOMPENDIUM]

Co może zająć komornik sądowy? Co jest wyłączone spod egzekucji? Wyjaśniamy.

Podstawowym zadaniem komorników sądowych w Polsce jest wykonanie – na wniosek wierzyciela – orzeczeń sądowych. Jeśli dłużnik nie wykonana nałożonego na niego (zazwyczaj na mocy decyzji sądu) obowiązku, wierzyciel może do komornika złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji, aby np. odzyskać zasądzoną należność z tytułu chociażby nieopłaconej faktury za zamówiony towar.

Tym, co (między innymi, oczywiście) odróżnia komornika sądowego od windykatora jest to, że ten pierwszy może wobec dłużnika zastosować w imieniu państwa przymus. Przymus ten objawia się przede wszystkim w możliwości zajęcia majątku dłużnika. Celem zajęcia określonego składnika majątku przez komornika sądowego jest zaspokojenie wierzyciela. Oczywiście, takie działania zostały szczegółowo opisane w przepisach prawa, które regulują bardzo dokładnie, co komornik może zająć, a co jest spod zajęcia wyłączone.

Co może zająć komornik sądowy?

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, komornik może dokonać zajęcia następujących składników majątkowych dłużnika:

• ruchomości,
• nieruchomości,
• wynagrodzenia za pracę,
• rachunku bankowego,
• innych wierzytelności,
• innych praw majątkowych.

Poniżej omówimy poszczególne sposoby egzekucji, oraz wyjaśnimy, jakie są ograniczenia egzekucji znajdujące zastosowanie przy poszczególnych sposobach egzekucji.

Egzekucja z ruchomości

Komornik sądowy ma prawo dokonać zajęcia ruchomości znajdujących się we władaniu dłużnika. Oznacza to, że – najogólniej rzecz ujmując – komornik nie bada stanu prawnego ruchomości (np. tego, czy dłużnik jest właścicielem rzeczy), ale ma obowiązek stwierdzenia, czy dłużnik daną rzeczą „włada”. Władanie to pojęcie rodem z kodeksu cywilnego, i oznacza tyle, że władający daną rzeczą korzysta z niej, używa jej.

Nie da się ukryć: taki zapis budzi często duże kontrowersje, i jest źródłem czynienia względem komorników zarzutów, że ci „zajmują rzeczy niebędące własnością dłużnika„. Jaki zatem jest sens takiego właśnie sformułowania przepisów o zajęciu ruchomości? Przede wszystkim: względy praktyczne. Podczas czynności terenowych (aby dokonać zajęcia ruchomości, komornik musi udać się osobiście do dłużnika) rzadko kiedy jest możliwe ustalenia rzeczywistego stanu prawnego ruchomości. Natomiast stwierdzenie, że dłużnik włada daną rzeczą lub nie, jest dużo prostsze.

Co więcej, często zdarza się, że dłużnicy – wiedząc o możliwej wizycie komornika – pozbywają się składników swojego majątku, np. dokonując darowizn na członków rodziny czy znajomych. Gdyby komornik nie mógł zająć ruchomości, z której dłużnik wciąż korzysta, choć „na papierze” nie jest jej właścicielem – egzekucja byłaby często bezskuteczna.

Protokół zajęcia ruchomości przez komornika sądowego

Zajęcie ruchomości przez komornika sądowego polega na spisaniu protokołu zajęcia. Dokument ten wskazuje, jaka ruchomość (ruchomości) jest zajęta, a także jaka jest jej wartość. Jeśli komornik uzna to za zasadne, bądź jeśli dłużnik złoży skargę na dokonane przez komornika oszacowanie, wyceny ruchomości dokona biegły sądowy. Komornik podczas zajęcia musi także wyznaczyć dozorcę – osobę, która będzie dbała o rzecz, dopóki będzie ona zajęta. Z reguły dozór nad ruchomością pozostawia się dłużnikowi (może on więc dalej korzystać z zajętej rzeczy), ale z ważnych przyczyn – np. jeśli dłużnik grozi ukryciem czy zniszczeniem ruchomości – dozorcą może być ustanowiona inna osoba.

W protokole komornik umieści również dane osoby, którą dłużnik wskaże jako właściciela lub współwłaściciela zajętych ruchomości. Komornik zawiadomi te osoby o zajęciu i pouczy o prawie zwolnienia rzeczy spod egzekucji.

Niektóre rodzaje ruchomości są wyłączone spod egzekucji

Nie wszystkie ruchomości podlegają zajęciu. Komornik sądowy nie może zająć więcej ruchomości, niż jest to konieczne do zaspokojenia należności wierzyciela oraz kosztów egzekucyjnych.

Zgodnie z art. 829 kodeksu postępowania cywilnego, nie podlegają egzekucji:

• przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
  zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
• jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
• u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
• przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
• produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy Prawo farmaceutyczne niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy o wyrobach medycznych
• przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny

Ograniczenia egzekucji z majątku rolników

W razie skierowania egzekucji sądowej przeciwko rolnikowi, który prowadzi gospodarstwo rolne, niezależnie od przedmiotów wyłączonych spod egzekucji przez Kodeks postępowania cywilnego, egzekucji nie podlegają ponadto następujące przedmioty:

• jeden koń z uprzężą, a w razie braku konia – jeden źrebak lub inne zwierzę pociągowe wraz z uprzężą,
• w razie braku krowy – jedna jałówka lub cieliczka, niezależnie od tego, czy dłużnik posiada kozy albo owce podlegające wyłączeniu spod egzekucji na podstawie art.829 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego,
• jeden tryk, jedna maciora (locha) oraz 20 sztuk drobiu,
• podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze w ilości niezbędnej do pracy w gospodarstwie rolnym,
• zboże i inne ziemiopłody niezbędne do siewów lub sadzenia w gospodarstwie rolnym dłużnika w danym roku gospodarczym,
• zwierzęta gospodarskie w połowie okresu ciąży i w okresie odchowu potomstwa oraz potomstwo w okresie: źrebaki do 5 miesięcy, cielęta do 4 miesięcy, prosięta do 2 miesięcy i koźlęta do 5 miesięcy,
• zakontraktowane zwierzęta rzeźne, jeżeli ich waga nie odpowiada warunkom handlowym albo termin dostawy nie upłynął lub nie upływa w miesiącu przeprowadzenia egzekucji,
• ciągnik wraz z maszynami i sprzętem współpracującym niezbędnym do uprawy, pielęgnacji, zbioru i transportu ziemiopłodów,
• zapasy paliwa i części zamienne niezbędne do normalnej pracy ciągnika i maszyn rolniczych – na okres niezbędny do zakończenia cyklu produkcyjnego,
• zapasy opału na okres sześciu miesięcy,
• nawozy oraz środki ochrony roślin w ilości niezbędnej na dany rok gospodarczy dla gospodarstwa rolnego,
• stado podstawowe zwierząt futerkowych oraz zwierzęta futerkowe, co do których hodowca zawarł umowę kontraktacyjną na dostawę skór tych zwierząt,
• stado użytkowe kur niosek w okresie pierwszych sześciu miesięcy nieśności,
• zapasy paszy i ściółki dla inwentarza,
• podstawowy sprzęt techniczny niezbędny do zakończenia cyklu danej technologii produkcji w przypadku gospodarstwa specjalistycznego.

Jeśli zachodzi taka konieczność – np. wówczas, gdy dłużnik nie spłaci zadłużenia – zajęte ruchomości podlegają sprzedaży. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży, po potrąceniu kosztów egzekucyjnych i np. podatku VAT (gdy dłużnik jest przedsiębiorcą), trafiają do wierzyciela na poczet zasądzonych należności.

Egzekucja z nieruchomości

Komornik może – na wyraźny wniosek wierzyciela – zająć nieruchomość będącą własnością dłużnika. Zajęciu podlega całość nieruchomości lub udział w niej, jeśli dłużnik jest współwłaścicielem. Jeśli nieruchomość (np. dom) stanowi wspólny majątek małżonków, komornik zajmuje całą nieruchomość i jednocześnie zawiadamia małżonka dłużnika o zajęciu. Jeśli ten sprzeciwi się zajęciu, komornik zawiadomi o tym fakcie wierzyciela, który ma do wyboru dwie drogi: albo uzyska klauzulę wykonalności również na małżonka, albo egzekucja z nieruchomości będzie umorzona.

Zajęcie nieruchomości następuje poprzez wpis do księgi wieczystej. Wpis komornika o zajęciu jest ujawniony w dziale III księgi. Jednocześnie z zajęciem komornik wzywa dłużnika do zapłaty długu w terminie dwóch tygodni. Jeśli dłużnik tego nie uczyni, na wniosek wierzyciela komornik przystąpi do opisu i oszacowania nieruchomości. Biegły sądowy dokona wyceny, uwzględniając wartość nieruchomości i praw z nią związanych (np. wieloletnia umowa dzierżawy, wpisana do księgi wieczystej, obniża wartość nieruchomości).

Sprzedaż nieruchomości następuje co do zasady w drodze licytacji publicznej, przeprowadzanej w sądzie rejonowym. Nabycie nieruchomości w drodze postępowania egzekucyjnego powoduje wykreślenie wszystkich hipotek i wpisów w działach III i IV księgi wieczystej.

Przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio do egzekucji ze statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę

Jednym z najczęściej stosowanych sposobów egzekucji jest egzekucja z wynagrodzenia za pracę. Komornik – zawiadamia pracodawcę dłużnika o zajęciu wynagrodzenia. Pracodawca jest wówczas zobowiązany do potrącenia połowy wynagrodzenia, a jeśli egzekucji podlega dług z tytułu alimentów: 3/5 wynagrodzenia.

Zajęcie jest skuteczne nawet, jeśli pracownik zarabia minimalną pensję – wówczas pracodawca nie dokonuje jednak potrąceń z wynagrodzenia, chyba, że egzekwowane są alimenty: wówczas minimalne wynagrodzenie nie podlega takiej ochronie.

Egzekucja z rachunku bankowego

Innym, często spotykanym sposobem egzekucji jest egzekucja z rachunku bankowego. Komornik dokonuje zajęcia w ten sposób, że zawiadamia bank dłużnika o zajęciu wierzytelności pieniężnej z tego rachunku. Obecnie następuje to w formie elektronicznej, dzięki czemu czas egzekucji znacząco się skraca. Zajęcie obejmuje kwoty, które już znajdują się na rachunku w momencie zajęcia, jak i wpłaty przyszłe – aż do wysokości egzekwowanej należności.

Jeśli zajęto rachunek prowadzony dla kilku osób, dalsza egzekucja będzie prowadzona co do udziałów dłużnika w rachunku, ustalonym na podstawie przedłożonej przez niego umowy rachunku. Jeśli dłużnik nie przedstawi umowy, albo nic innego nie wynika z treści umowy, domniemywa się, że udziały są równe. Co ważne, jeśli rachunek należy do małżonków, a tytuł wykonawczy jest wystawiony tylko na jednego małżonka – można prowadzić egzekucję z całego rachunku.

Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby są wolne od zajęcia w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wolne od zajęcia są również wpływające na rachunek bankowy:

• świadczenia alimentacyjne
• świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
• świadczenia rodzinne,
• dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych,
• zasiłki dla opiekunów,
• świadczenia z pomocy społecznej,
• świadczenia integracyjne,
• świadczenie wychowawcze,
• jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
• środki przyznane na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Należy natomiast pamiętać, że komornik sądowy nie ma możliwości samodzielnego ustalenia, jakie jest źródło pochodzenia środków wpływających na rachunek. Dlatego dłużnik, na którego zajęty rachunek wpływają środki zwolnione spod zajęcia (np. z programu 500 plus), powinien jak najszybciej zawiadomić o tym fakcie komornika i bank. To na banku spoczywa obowiązek weryfikacji, czy środki wpływające na rachunek nie są z mocy prawa zwolnione spod egzekucji. Jeśli bank jednak przekaże takie środki komornikowi, wskazany jest szybki kontakt z organem egzekucyjnym – jeśli środki nie zostały jeszcze przekazane wierzycielowi, to komornik zwróci takie pieniądze bankowi (oczywiście, jeśli dłużnik wykaże – np. historią rachunku – źródło pochodzenia tych pieniędzy).

Egzekucja z innych wierzytelności

Komornik może również prowadzić egzekucję z innych niż rachunek czy wynagrodzenie wierzytelności dłużnika. Przykładowo, może tu chodzić o przysługującą dłużnikowi nadpłatę podatku dochodowego albo wierzytelność z wystawiony przez niego faktur. Zajęcie następuje w drodze zawiadomienia podmiotu zobowiązanego względem dłużnika do zapłaty, aby ten pieniędzy nie przekazywał dłużnikowi.  Zamiast tego pieniądze muszą trafić na rachunek bankowy komornika, aby ten mógł je przekazać wierzycielowi. Jeśli wierzytelność jest związana z dokumentem (np. wekslem), komornik odbierze dłużnikowi lub posiadającej go osobie trzeciej ten dokument.

Zajęciu podlega cała kwota podlegające dłużnikowi do wypłaty, nie więcej oczywiście niż egzekwowana należność wraz z kosztami. Co do zasady zajęcie dotyczy wierzytelności istniejących w chwili dokonania zajęcia, jeśli jednak zajęciu podlega wierzytelność z tytułu nadpłaty lub zwrotu podatku. Wówczas obejmuje także wierzytelności przyszłe powstałe w ciągu roku od dnia dokonania zajęcia. Jeśli zostały wierzytelności o charakterze periodycznym – np. z tytułu umowy najmu czy dzierżawy – zajęcie obejmuje także wierzytelności przyszłe.

Egzekucja z innych praw majątkowych

Ostatni, a zarazem najrzadziej stosownym, sposobem egzekucji jest egzekucja z innych (niż do tej pory wymieniono) praw majątkowych. Zdarza się bowiem, że w skład majątku dłużników wchodzą np.:

• prawa autorskie i prawa pokrewne,
• prawa własności przemysłowej,
• wyłączne prawo hodowcy do odmiany,
• prawo przysługujące wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki cywilnej lub jej rozwiązania,
• udział wspólnika w spółce handlowej albo prawo wspólnika z tytułu udziału w takiej spółce, którymi wolno wspólnikowi rozporządzać,
• prawa majątkowe akcjonariusza,
• instrumenty finansowe zapisane na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku,
• prawo do domeny internetowej,
• timeshare,
• długoterminowy produkt wakacyjny,
• ekspektatywa prawa

Prawa takie posiadają swoją wymierną wartość finansową, a zarazem może być przedmiotem obrotu. Przepisy prawa przewidują zatem możliwość zajęcia takiego składnika majątkowego.

Zajęcie polega na zawiadomieniu dłużnika o zajęciu prawa. Dokument taki musi oczywiście precyzować, jakie prawo zostało zajęte. Ponadto komornik sądowy zawiadamia podmioty zobowiązany względem dłużnika (np. spółki zobowiązanej do wypłaty zysku udziałowcowi), aby swojego obowiązku nie realizowała, lecz wynikające z prawa świadczenia pieniężne uiszczała komornikowi.

Niezależnie od tego inne prawa majątkowe mogą również być sprzedane – w drodze sprzedaży z wolnej ręki lub, gdy to się nie uda, w drodze licytacji publicznej.

Obecnie komornik sądowy może, o ile wierzyciel nie wniesie inaczej, do zastosowania w postępowaniu egzekucyjnym każdego ze sposobów egzekucji (za wyjątkiem egzekucji z nieruchomości – tutaj wciąż do wszczęcia egzekucji wymagany jest wyraźny wniosek wierzyciela). Organ egzekucyjny ma natomiast obowiązek zastosować sposób egzekucji najmniej uciążliwy dla dłużnika. Nie wyklucza to zastosowanie kilku sposobów egzekucji, jeśli jest to konieczne. Oznacza to, że np. prowadzenie egzekucji z wynagrodzenia za pracę nie jest przeszkodą do zajęcia ruchomości dłużnika.

Wpis powstał w ramach wspólnej akcji Bezprawnika i Krajowej Rady Komorniczej, zainicjowanej w celu popularyzacji usług oraz lepszej świadomości społecznej na temat roli komornika.