Kodeks spółek handlowych przewiduje 5 rodzajów spółek. Różnią się one między sobą pod wieloma względami. Przede wszystkim odpowiedzialność za długi w spółce będzie kształtować się w różny sposób ze względu na formę prowadzenia działalności.
Spółki uregulowany w Kodeksie spółek handlowych można podzielić na spółki osobowe i kapitałowe. Do tych pierwszych należy spółka jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna. Druga grupa obejmuje natomiast spółkę akcyjną i spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Na marginesie warto wspomnieć, że spółka cywilna, mimo swojej nazwy, spółką nie jest. Dotyczące jej regulacje można znaleźć w Kodeksie cywilnym.
Odpowiedzialność wspólnika w spółce jawnej
W spółkach osobowych, jak sama nazwa wskazuje, nacisk kładziony jest właśnie na wspólników i relacje, jakie ich łączą. Kapitał jest natomiast kwestią drugorzędną. Modelową spółka osobową jest natomiast spółka jawna.
Wspólnicy odpowiadają w niej subsydiarnie i solidarnie całym swoim majątkiem. Subsydiarność oznacza, że wierzyciel musi domagać się zapłaty w pierwszej kolejności z majątku spółki. Najpierw pozywa więc samą spółkę i od niej próbuje uzyskać swoje należności. Jeśli jednak egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel może sięgnąć do majątków osobistych wspólników. Ze względu na solidarną odpowiedzialność wierzyciel będzie mógł natomiast domagać się zapłaty zarówno od wszystkich wspólników, jak i w całości od jednego lub tylko kilku z nich.
Odpowiedzialność w spółce partnerskiej
Spółkę partnerską mogą utworzyć wspólnicy (partnerzy) pracujący w konkretnych zawodach – na przykład prawnicy, lekarze czy architekci. Są to więc osoby, które choć działają w ramach spółki, jednocześnie samodzielnie realizują konkretne zadania czy zlecenia. W związku z tym można rozróżnić dwa rodzaje odpowiedzialności.
Partner będzie ponosił nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki związane z wykonywaniem przez niego wolnego zawodu. Tak samo odpowiedzialność taką poniesie za zobowiązania powstałe w wyniku działań podjętych przez osoby zatrudnione podlegające jego kierownictwu. Nieograniczona odpowiedzialność partnerów dotyczy także czynności niezwiązanych bezpośrednio z wykonywanym zawodem – na przykład remontami czy opłatami za media.
Z drugiej strony partner nie będzie odpowiedzialny za zobowiązania dotyczące tylko innego partnera. Mowa tu o zobowiązaniach związanych z wykonywaniem wolnego zawodu przez innego partnera czy zobowiązań wynikających z czynności osób podlegających jego kierownictwu. Partnerzy mogą jednak ustanowić w umowie, że niektórzy z nich (ale nie wszyscy) będą ponosić odpowiedzialność za pozostałych partnerów. W umowie można również ustanowić pełną odpowiedzialność za długi w spółce.
Spółka komandytowa: dwa rodzaje odpowiedzialności
Spółka komandytowa skupia dwie kategorie wspólników. Odpowiedzialność za zobowiązania w spółce zależy więc od tego, czy wspólnik jest komplementariuszem czy komandytariuszem. Komandytariusze będą odpowiadać jedynie do wysokości określonej w umowie spółki – sumy komandytowej. Komplementariusze odpowiadają natomiast całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami.
Jeśli egzekucja z majątku spółki okaże się więc bezskuteczna lub niewystarczająca, wierzyciel może skierować egzekucję wobec wspólników. Od komandytariusza będzie mógł uzyskać maksymalnie równowartość sumy komandytowej, dlatego zwykle zwróci się do komplementariuszy, których odpowiedzialność jest nieograniczona.
Odpowiedzialność w spółce komandytowo-akcyjnej
W spółce komandytowo-akcyjnej również można wyróżnić dwa rodzaje wspólników – komplementariuszy i akcjonariuszy. Komplementariusze będą odpowiadali na takiej samej zasadzie jak w spółce komandytowej. W przypadku akcjonariuszy odpowiedzialności nie ma właściwie żadnej. Akcjonariusz będzie bowiem ryzykował jedynie utratę wkładu wniesionego za akcje. Nie odpowie natomiast ze swojego majątku osobistego nawet, jeśli egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Odpowiedzialność w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z o.o. należy do spółek kapitałowych, a to oznacza, że jej działalność opiera się na majątku. Odpowiedzialność za długi spółki ponosi więc ona sama, całym swoim majątkiem. Wspólnicy natomiast co do zasady nie muszą się obawiać o swoje majątki osobiste i to nawet, gdy majątek spółki będzie niewystarczający do zaspokojenia wierzycieli. Ryzykują natomiast utratą wniesionego do spółki kapitału, co czasem mogą dotkliwie odczuć – na przykład gdy wkładem była nieruchomość. Od zasady tej przewidzianych jest jedynie kilka wyjątków uregulowanych w KSH. Wśród nich można wymienić chociażby odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę jeszcze przed wpisem do KRS (spółkę w organizacji).
Inaczej uregulowana jest natomiast odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki z o.o. Jeśli egzekucja z majtku spółki okaże się bezskuteczna, zastosowanie znajduje artykuł 299 KSH, zgodnie z którym członkowie zarządu odpowiadają wówczas solidarnie. Ten sam przepis przewiduje jednak warunki uwolnienia się od tej odpowiedzialności. Będzie to możliwe, jeśli członkowie zarządu wykażą, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo układowego;
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nie nastąpiło z ich winy;
- pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.
Odpowiedzialność w spółce akcyjnej
Ostatnią spółką w Kodeksie spółek handlowych jest spółka akcyjna. Odpowiedzialność za długi w spółce kształtuje się na podobnej zasadzie co w spółce z o.o. Za długi spółki odpowiada więc ona sama całym swoim majątkiem. Akcjonariusze ryzykują jedynie utratą wkładów wniesionych za akcje. Wyjątkiem jest odpowiedzialność za zobowiązania spółki przed wpisaniem jej do KRS (spółki w organizacji). Akcjonariusze mogą wówczas odpowiadać za zobowiązania solidarnie ze spółką.
