Zachowek to jedna ze świętych zasad dziedziczenia. Nawet jeżeli spadkodawca przekazał cały swój majątek na mocy testamentu osobie trzeciej, to zstępnym, małżonkowi lub rodzicom spadkodawcy przysługuje prawo do części spadku, czyli właśnie zachowku. Jedynym sposobem na pozbawienie kogoś prawa do zachowku jest wydziedziczenie, a to już nie jest takie proste.
Aby móc kogoś skutecznie wydziedziczyć, musi zajść jedna z przesłanek, opisanych w kodeksie cywilnym. Te przesłanki to na przykład popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, czy uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Trwają spory, czy zerwanie więzi rodzinnych może być podstawą do wydziedziczenia. Okazuje się, że nie zawsze.
Zerwanie więzi rodzinnych może być potraktowane jak niedopełnianie obowiązków rodzinnych
Oczywiście, jak spora część przepisów kodeksu cywilnego, regulacje dotyczące podstaw wydziedziczenia mogą wydawać się nam niejasne. Niedopełnienie obowiązków rodzinnych, czy postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (również będące jedną z podstaw wydziedziczenia na mocy art. 1008 kodeksu cywilnego), jest dość szerokim katalogiem zachowań. Jednak ustawodawca celowo nie konkretyzował tych kwestii bardziej, ponieważ każda sytuacja jest inna i każdą należy badać oddzielnie. Dlatego to od oceny sądu w dużej mierze zależy, czy w tym przypadku istnieje przesłanka do wydziedziczenia spadkobiercy ustawowego, czy też nie.
Więzi rodzinne – kiedy mogą być podstawą wydziedziczenia?
Sporo osób zastanawia się więc, czy zerwanie więzi rodzinnych może mieścić się w pojęciu niedopełniania, czy też zaniedbywania obowiązków rodzinnych. Czasem sądy uznają, że w takiej sytuacji wydziedziczenie jest jak najbardziej możliwe. Przykładem może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 2017 roku (I ACa 515/17), w którym skład orzekający zaznaczył, że:
W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Dotyczy to wszczynania ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy brak okazywania zainteresowania jego sprawami.
Podobnie do sprawy podszedł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 2017 roku (VI ACa 1557/15):
Niedopełnianie obowiązków rodzinnych oznacza również długotrwałe, świadome, zawinione ignorowanie takich obowiązków. Może tutaj chodzić o naruszenie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, ignorowanie jego potrzeb osobistych i materialnych, zerwanie więzi, nieudzielenie wsparcia czy pomocy, zarówno osobistej, jak i finansowej.
Zerwanie więzi rodzinnych nie musi być podstawą wydziedziczenia
Jednak sytuacja sytuacji nierówna, więc nie w każdym przypadku zerwanie więzi rodzinnej będzie podstawą do wydziedziczenia. Podkreślił to Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 2018 roku (I CSK 424/17), w którym skład orzekający podkreślił, że:
Nawet całkowite i długotrwałe zerwanie ze spadkodawcą przez uprawnionego do zachowku charakterystycznej dla stosunków rodzinnych więzi uczuciowej nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli nastąpiło ono wyłącznie z winy spadkodawcy — nie można bowiem wywodzić dla siebie skutków prawnych ze swego niegodziwego zachowania. Brak zatem uzasadnienia np. do wymagania od żony opuszczonej przez męża dla innej kobiety, aby wspierała męża, gdy znalazł się on w potrzebie.
Chodzi tutaj o sytuację całkowicie zawinioną przez spadkodawcę, a nie sytuację, kiedy obie strony przyczyniły się do powstania konfliktu. Doskonałym przykładem jest właśnie zdradzający mąż, czy ojciec, który przez całe życie znęcał się nad swoją rodziną. Jeżeli jednak zerwanie więzi rodzinnych jest wynikiem kłótni, gdy każda ze stron była na swój sposób agresorem, spadkodawca może już skutecznie wydziedziczyć spadkobiercę. Wynika to z tego samego wyroku Sądu Najwyższego, który zakłada, że:
Dzieci, które nie wypełniając obowiązków rodzinnych, nie wspierają ojca w potrzebie, mogą zostać wydziedziczone, nawet jeżeli spadkodawca przyczynił się do powstania konfliktu rodzinnego.
