Pracownicy socjalni każdego dnia spotykają się z problemami ludzi, biedą, wykluczeniami, a jak pokazuje najnowszy raport Najwyższej Izby Kontroli sami nie mają lepiej.
W Polsce funkcjonuje około dwa i pół tysiąca ośrodków pomocy społecznej, w których pracuje 19.610 pracowników socjalnych. Kontrola NIK objęła 24 ośrodki pomocy społecznej, w których zatrudnionych było 468 pracowników socjalnych. Ponadto w ogólnopolskim badaniu ankietowym przeprowadzonym przez NIK wzięła udział niemal jedna czwarta wszystkich zatrudnionych. Było to największe tego typu badanie środowiska pracowników socjalnych w Polsce. Wnioski z raportu nie są optymistyczne.
Pracownicy socjalni w Polsce
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2017 roku z pomocy społecznej korzystało 2.2 mln Polaków. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej, na każde 50 rodzin lub osób samotnie gospodarujących objętych pomocą socjalną powinien przypadać jeden pracownik socjalny. Jak wynika z danych ogólnopolskich Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – w 2017 r. w 46% ośrodkach przekroczono ten wskaźnik. W kontrolowanych jednostkach niektórzy musieli zajmować się nawet 150 beneficjentami.
Pracownicy socjalni są przeciążeni pracą
Ośrodki pomocy społecznej realizują zadania z kilkudziesięciu ustaw. W kontrolowanych jednostkach pracownik socjalny przeprowadzał średnio 20-30 wywiadów środowiskowych w miesiącu. Ponadto kilkadziesiąt razy wychodził w teren. Zajmował się również rozpatrywaniem wniosków, kontaktami z innymi instytucjami oraz realizacją programów i projektów gminnych lub krajowych. Oprócz tego brał udział w kilku interwencjach. Nie dziwi więc, że przez liczne inne obowiązki, nie mają wystarczającej ilości czasu na pracę socjalną. Na nadmiar pracy biurowej i zbyt dużą liczbę podopiecznych wskazało 84 % którzy wzięli udział w ankiecie NIK.
System pomocy społecznej jest niewydolny i nieskuteczny
Według raportu NIK w obecnym systemie nie są badane i identyfikowane prawdziwe potrzeby społeczne w gminach. Liczba osób wymagających wsparcia na kolejny rok określana jest głównie na podstawie statystyk i ram finansowych, które narzucają władze gminy. Pomoc udzielana jest na wniosek, ośrodki nie prowadzą rejestru osób potrzebujących, które nie są nią objęte. Ponadto system pomocy społecznej jest nieskuteczny. Świadczy o tym odsetek od 30 do 88% osób, którzy korzystali z pomocy społecznej w sposób długotrwały (powyżej trzech lat). W ciągu ostatnich dwóch lat statystyki wykazały spadek liczby osób korzystających z pomocy społecznej. Jednak przyczyną tego nie była praca socjalna. Wiązała się z poprawą sytuacji finansowej, m.in. z tytułu pobierania świadczenia 500+, uzyskania prawa do emerytury lub renty, osiągnięcia wieku 18 lat i wyjazdu za granicę.
Pracownicy socjalni mają problem z bezpieczeństwem
W 40% kontrolowanych ośrodkach warunki pracy były niezgodne z przepisami BHP. W jednym nich doszło do tego, że kontroler NIK w związku ze złym stanem budynku OPS, zawiadomił kierownika jednostki oraz inspektora nadzoru budowlanego o zagrożeniu dla życia i zdrowia ludzi (sic!). Jak wynika z ankiety, zarówno w biurze jak i w terenie, pracownicy socjalni są narażeni na agresję fizyczną (prawie 50% ankietowanych). Jednak najgorzej jest z agresją słowną. Doświadczyło jej, aż 86% ankietowanych pracowników. Prawie 20% ankietowanych zaraziło się podczas pracy różnymi chorobami. Tymczasem aż w 17 z 24 skontrolowanych OPS pracodawca nie opracował ocen ryzyka zawodowego dla tego stanowiska pracy. Nie zapewnił też podstawowych środków bezpieczeństwa. Tylko w sześciu skontrolowanych ośrodkach był monitoring. 10 ośrodków było wyposażonych w przycisk antynapadowy. W dziewięciu nie zastosowano żadnych zabezpieczeń. Ponadto w 16 jednostkach brakowało rozwiązań na rzecz przeciwdziałania mobbingowi i dyskryminacji.
Pracownicy socjalni mają niskie wynagrodzenie
Aż 99% ankietowanych przez NIK pracowników socjalnych stwierdziło, że ich wynagrodzenie wraz z dodatkami i nagrodami nie spełnia roli motywującej do lepszej pracy. Według Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika socjalnego w 2017 r. wyniosło 3292 zł. Niektórzy podopieczni ośrodków uzyskiwali więcej w formie świadczeń z pomocy społecznej niż zarabiał pracownik socjalny, który się nimi opiekował. Jeden z podopiecznych, w skontrolowanych ośrodkach, otrzymał miesięczne świadczenia w łącznej wysokości 8362 zł. Pracownicy socjalni muszą spełnić szereg kryteriów by pracować na swoim stanowisku. Nie mają zapewnionych warunków rozwoju. Aż w 21 ośrodkach na 24 skontrolowane nie ma systemu szkoleń. Według ankiety pracownicy socjalni czują się niedoceniani. Większość z nich odczuwa przeciążenie pracą, spowodowane nadmiarem podopiecznych, rozbudowaną sprawozdawczością oraz ograniczeniami finansowymi. Odbija się to na jakość i skuteczności ich pracy. Frustrację wywołują też zarobki oraz brak szacunku społecznego. Może czas, żeby przeszli na drugą stronę barykady?
