Pracownik wychowujący dziecko jest uprawniony do dodatkowych dni wolnych. Oprócz urlopu macierzyńskiego przepisy przewidują jeszcze trzy inne rodzaje urlopów, z których można skorzystać na zasadach określonych w Kodeksie pracy.
Urlopy związane z wychowaniem dziecka
Przepisy prawa pracy wyróżniają 4 różne urlopy związane z wychowaniem dziecka. Są to:
- Urlop macierzyński lub urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego;
- Urlop ojcowski;
- Urlop rodzicielski;
- Urlop wychowawczy.
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński jest obowiązkowym urlopem od dnia porodu przez pierwsze tygodnie życia dziecka. Jego wymiar może różnić się w zależności od liczby dzieci przy jednym porodzie. Będzie to 20 tygodni w przypadku jednego dziecka, 31 przy urodzeniu bliźniaków, a potem kolejno 33, 35 i 37 tygodni przy urodzeniu większej liczby dzieci.
Część urlopu macierzyńskiego może zostać wykorzystana przed przewidzianym terminem porodu w wymiarze maksymalnie 6 tygodni. W każdym wypadku pracownica będzie jednak musiała wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu po porodzie. Jest to bowiem czas na odpoczynek po porodzie i opiekę nad noworodkiem. Wyjątkiem jest sytuacja, w której matka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Wówczas urlop może ulec skróceniu do 8 tygodni po porodzie. Po wykorzystaniu obowiązkowej części urlopu pracownica może zrzec się go w pozostałym wymiarze na rzecz pracownika-ojca wychowującego dziecko.
Urlopy związane z wychowaniem dziecka przysługujące ojcu
Ojciec wychowujący dziecko ma uprawnienie do skorzystania z części urlopu macierzyńskiego, z którego zrezygnuje matka dziecka. Zupełnie osobną kwestią jest natomiast urlop ojcowski. Przysługuje on niezależnie od wykorzystania przez matkę dziecka urlopu macierzyńskiego do momentu ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia. Aby otrzymać urlop ojcowski, pracownik musi złożyć pisemny wniosek w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Może wykorzystać go jednorazowo lub w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.
Pracodawca nie będzie mógł odmówić udzielenia urlopu. W czasie jego trwania ojciec skorzysta też z dodatkowych uprawnień. Po pierwsze będzie obowiązywała wówczas szczególna ochrona trwałości stosunku pracy. Ponadto, po zakończeniu urlopu ojcowskiego i złożeniu wniosku o urlop wypoczynkowy pracodawca będzie zobowiązany do jego udzielenia.
Urlop rodzicielski
Urlop rodzicielski to kolejny z płatnych urlopów dla osób wychowujących dziecko. Mogą z niego korzystać zarówno matka, ojciec, jak i oboje rodzice do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi 32 lub 34 tygodnie w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Może być udzielany jednorazowo lub w maksymalnie 4 częściach przypadających jedna po drugiej, przy czym żadna z nich nie może być krótsza niż 8 tygodni. Wyjątkiem jest urodzenie jednego dziecka – pierwsza część urlopu rodzicielskiego nie może być wówczas krótsza niż 6 tygodni.
Urlop rodzicielski udzielany jest na pisemny wniosek pracownika. Należy złożyć go najpóźniej na 21 dni przed rozpoczęciem urlopu. W czasie jego trwania rodzicowi będzie przysługiwał zasiłek macierzyński. Jego wysokość zależy od momentu złożenia wniosku. Istnieją bowiem dwie możliwości:
- Złożenie wniosku nie później niż na 21 dni po porodzie. Wówczas wysokość wynosi 80% wymiaru zasiłku macierzyńskiego
- Złożenie wniosku po tym terminie. W takiej sytuacji za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługiwać będzie 100% podstawy wymiaru zasiłku, a pozostałym okresie – 60%.
Urlop wychowawczy
Opisane wyżej urlopy związane z wychowaniem dziecka są urlopami płatnymi w przeciwieństwie do ostatniej możliwości – urlopu wychowawczego. Może go otrzymać pracownik, który był zatrudniony przez okres co najmniej 6 miesięcy. Urlop przysługuje w wymiarze 36 miesięcy, jednak każdy z rodziców posiada niezbywalne prawo do jednego miesiąca urlopu. Oznacza to, że drugi rodzic będzie mógł otrzymać urlop wychowawczy w wymiarze nie większym niż 35 miesięcy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której jeden rodzic nie żyje albo nie przysługuje mu władza rodzicielska. Podobnie jak w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielany jest on na pisemny wniosek pracownika złożony najpóźniej na 21 dni przed jego rozpoczęciem. Inny jest jednak termin, do którego przysługuje urlop wychowawczy – nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 6. roku życia.
Urlop wychowawczy co do zasady nie jest urlopem płatnym. Jedynie w sytuacji, gdy dochód na osobę w rodzinie pracownika nie przekracza kwoty kryterium dochodowego, z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje dodatek wysokości 400 złotych miesięcznie. Pracownik ma także gwarancję powrotu do pracy. Po zakończeniu urlopu wychowawczego na pracodawcy ciąży bowiem obowiązek dopuszczenia pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku lub – jeśli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym odpowiadającym kwalifikacjom. Okres urlopu wychowawczego w dniu jego zakończenia będzie też wliczał się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Nie tylko urlopy związane z wychowaniem dziecka – Kodeks pracy przewiduje także inne uprawnienia
Oprócz urlopów osobom wychowującym dziecko przysługują także dodatkowe prawa. Wśród nich wymienić można konieczność wyrażenia zgody przez pracownika wychowującego dziecko, które nie ukończyło 3 lat, na pracę w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy czy delegowanie poza stałe miejsce pracy. Kobietom karmiącym piersią nie można natomiast powierzać prac wzbronionych. Przewidziana jest także przerwa na karmienie lub dwie przerwy, jeśli kobieta pracuje powyżej 6 godzin. Przerwa ta jest wliczana do czasu pracy i wynosi odpowiednio 30 lub 45 minut w przypadku, gdy karmione jest dwoje lub więcej dzieci.
